Η Κλινική & Κοινωνική Ψυχολόγος Έλενα Καραγεωργίου καταπιάνεται με το πανανθρώπινο αλλά και τόσο παραμελημένο συναίσθημα της ντροπής στο συναρπαστικό βιβλίο της “Το Βιβλίο της Ντροπής” που διοργανώνει το Κέντρο Πρόληψης Δίοδος σε συνεργασία με τον Ο.ΚΑ.ΝΑ. το Σάββατο 7 Δεκεμβρίου 2024 στο Ίδρυμα Σταματίου.
Αυτή η παρουσίαση μας έδωσε την αφορμή να την συναντήσουμε και να συνομιλήσουμε μαζί της.
Συνέντευξη στην Ευρυδίκη Κοβάνη
Πώς αποφασίσατε να γράψετε «Το βιβλίο της ντροπής»;
Η ντροπή είναι το λιγότερο μελετημένο, ένα παραμελημένο κυριολεκτικά συναίσθημα. Είναι επίσης ένα συναίσθημα που επιλέγει να κρύβεται, όχι μόνο από τους άλλους, αλλά και από τον ίδιο τον εαυτό, καθώς η παραδοχή του ενέχει τεράστιο ψυχικό πόνο, ενώ διεγείρει τον ακραίο φόβο της κοινωνικής απόρριψης.
Τοποθετώντας την στο επίκεντρο του βιβλίου μου θέλησα να αιχμαλωτίσω την ντροπή και να την ξορκίσω. Θέλησα να αναμετρηθώ με τις σκιές, όχι μόνο των πελατών που συναντούσα στο δωμάτιο της ψυχοθεραπείας, αλλά και του ίδιου μου του εαυτού.
Τι είναι η ντροπή;
Δεν θα μπορούσα να δώσω μια μονοδιάστατη απάντηση σε αυτό το ερώτημα, θα μπορούσα να δώσω πολλές. Και αυτό επιχειρώ στο Βιβλίο της Ντροπής, να γίνει δηλαδή η ντροπή κατανοητή στις πολλαπλές τις διαστάσεις: ως κοινωνική σχέση ανισότητας, αλλά και ως σχέση με τον εαυτό, ως εσωτερική επίκριση και απόρριψη. Να την κατανοήσω επίσης στις πολλαπλές τις μεταμφιέσεις, πίσω από τις άμυνες και τα πέπλα που χρησιμοποιεί.
Με ενδιαφέρει ακόμη η ηθική διάσταση της συζήτησης γύρω από την ντροπή, η χρησιμότητα της ντροπής και μια λεπτή της απόχρωση, η ιδιωτικότητα ως έννοια και ως αξία.
Υπάρχει καλή και κακή ντροπή;
Με την αρχική της σημασία, ως «εντρέπομαι» η ντροπή ήταν ταυτόσημη περισσότερο με την έννοια του σεβασμού.
Η δυνατότητα αυτή, το να σεβαστώ, συνδέεται άμεσα με την ικανότητα να σε δω, να σε αναγνωρίσω και να περιορίσω τον χώρο που καταλαμβάνω, προκειμένου να σε συμπεριλάβω. Περιορίζω τις ελευθερίες μου, αναγνωρίζω τις υποχρεώσεις μου απέναντί σου, καθώς αναδύεσαι στη συνείδησή μου ως πρόσωπο έχον την ίδια αξία με εμένα. Και αυτό μπορεί να είναι μια αμοιβαία αντανάκλαση, μια αμοιβαία συμφωνία προσώπων, ο σεβασμός, η προϋπόθεση της ελευθερίας και της δημοκρατίας.
Συνεπώς ναι, η ντροπή μπορεί να είναι χρήσιμη ως εσωτερικό σήμα όταν εγώ λειτουργώ με τρόπους που παραβιάζουν τους άλλους ή που προσβάλλουν τις αξίες μου.
Πού οφείλεται;
Το πρόβλημα στην ντροπή είναι δομικό, πυρηνικό, είναι ο εαυτός.
Η δυσφορία γύρω από τον εαυτό μπορεί να πηγάζει από την εξωτερική εικόνα του εαυτού, όπως από το σωματικό βάρος, το ύψος ή και το σκούρο του δέρματος, τον σεξουαλικό προσανατολισμό είτε μπορεί να αφορά στοιχεία της λεγόμενης προσωπικότητας ή ικανότητες, όπως η πεποίθηση ότι κάποιος είναι δειλός ή ανόητος, εγωιστής, άχρηστος ή κακός κ.ο.κ..
Σε άλλες δε περιπτώσεις συνδέεται με εμπειρίες και συμπεριφορές που το άτομο θεωρεί απαράδεκτες, λανθασμένες και σημαίνουσες κάτι σε σχέση με την ποιότητα του Εγώ του (όπως μπορεί να είναι για ορισμένους η χρήση ναρκωτικών, ο τζόγος ή η πορνεία), που όχι μόνο το ίδιο το άτομο αλλά και οι σημαντικοί άλλοι θα κρίνουν αρνητικά και που θα συντελέσουν στην απόρριψή του ή σε κάποιου είδους κοινωνικό υποβιβασμό του.
Πώς μας επηρεάζει;
Η χρόνια ντροπή συνιστά μια εσωτερικευμένη αλλοίωση της θέασης της ταυτότητας ή και της αξίας του ατόμου. Υπό αυτή την έννοια συνιστά τραύμα, δηλαδή μια καταστροφή της πολύ θεμελιώδους πεποίθησης ότι το άτομο είναι βασικά καλό και ότι του αξίζει σεβασμός.
Γιατί υπάρχει αυτό το κενό στη βιβλιογραφία και γενικά είναι υποτιμημένο αυτό το συναίσθημα;
Γιατί ακριβώς η ντροπή αφορά τα ταμπού που κουβαλάμε, τα σκοτεινά μας σημεία, εκείνα τα πράγματα για τα οποία ντρεπόμαστε και για τα οποία θα μας απορρίψουν.
Το ίδιο συμβαίνει και στη θεραπεία. Είναι πολύ πιο εύκολο να μιλάμε για την ενοχή παρά για τη ντροπή. Η δε αναζήτηση των πηγών αυτής της προτίμησης είναι ένα πολύ ενδιαφέρον κεφάλαιο στην ιστορία της ψυχοθεραπείας.
Σε τι διαφέρει η ντροπή από την ενοχή;
Για να κατανοήσουμε την ντροπή, πρέπει να κατανοήσουμε την αγωνία και την υπαρξιακή απειλή, το ότι η ντροπή είναι η συναισθηματική απάντηση σε μια διαδικασία συνολικού ζυγίσματος της αξίας μας ως άτομα, τόσο από τους σημαντικούς άλλους όσο και από εμάς τους ίδιους, καθώς εσωτερικεύουμε αυτό το ζύγισμα.
Αυτό το στοιχείο είναι και ο βασικός παράγοντας που φαίνεται να διαφοροποιεί την ντροπή από την ενοχή.
Στην ενοχή αυτό που αξιολογείται δεν είναι το ίδιο το άτομο, αλλά οι συμπεριφορές του ατόμου, τα λάθη, οι παραλείψεις και οι αβλεψίες του, ενώ η εικόνα του εαυτού παραμένει βασικά ακέραιη ή μάλλον αποτελεί τον «οδηγό» για την αποκατάσταση του σφάλματος που το άτομο έχει αντιληφθεί ότι έχει διαπράξει.
«Είσαι ένας καλός άνθρωπος και περιμένουμε να παραδεχτείς και να διορθώσεις το λάθος σου» είναι η εντολή της κοινωνίας προς το άτομο του οποίου την ενοχή αξιώνει. «Είμαι και θέλω να παραμείνω καλός», σκέφτεται το άτομο που κινητοποιείται από ενοχή, πριν αναλάβει την ευθύνη για τα λάθη του σε αντίθεση με εκείνον που καθώς απαξιώνεται από τους άλλους, αισθάνεται ντροπή και φορτώνεται στους ώμους μια δυσβάσταχτη «μαύρη προβιά».
Η κατανόηση της ντροπής μπορεί να μας βοηθήσει να καταλάβουμε καλύτερα την τόσο δημοφιλή στο συστημικό πεδίο σκέψης έννοια του «μαύρου προβάτου».
Τι προκλήσεις αντιμετωπίσατε κατά τη συγγραφή του βιβλίου;
Ο φάκελος στον υπολογιστή μου με τον τίτλο «Ντροπή» άνοιξε τον Γενάρη του 2019 και δεν έχει κλείσει. Συνεχίζω να μαθαίνω χρησιμοποιώντας την ντροπή ως κλειδί κατανόησης του ψυχισμού.
Κοιτώντας σήμερα πίσω στη διαδρομή που χρειάστηκε να κάνω για να φτάσω ως την έκδοση του βιβλίου, μπορώ να πω αναδρομικά ότι η μελέτη της ντροπής αποτέλεσε μια συναρπαστική διανοητική και συναισθηματική περιπέτεια, η οποία έχει αλλάξει ριζικά τον τρόπο που αντιλαμβάνομαι όχι μόνο την ανθρώπινη ψυχή αλλά και τις κοινωνικές σχέσεις.
Αποτέλεσε για μένα μια νέα οπτική γωνιά που ακόμη με γοητεύει, με διδάσκει και με καθοδηγεί.
Σε ποιούς απευθύνεστε;
Το βιβλίο απευθύνεται σε κάθε άτομο που θέλει να γνωρίσει καλύτερα το συναίσθημα της ντροπής.
Είναι γραμμένο σε απλό λόγο και έχει πολλά αφηγηματικά στοιχεία που δημιουργούν μια ενδιαφέρουσα πλοκή, με πρόσωπα που εμφανίζονται και επανέρχονται στις σελίδες του βιβλίου, αποκαλύπτοντας σταδιακά στον αναγνώστη τα πιο τρομερά τους μυστικά, τις πιο μύχιές τους δυσκολίες.
Συγχρόνως αποτελεί έναν χρήσιμο οδηγό για επαγγελματίες ψυχικής υγείας που επιθυμούν να εμβαθύνουν στην ντροπή και στη θεραπεία της.
Ποιο μήνυμα θα θέλατε να περάσετε στους αναγνώστες;
Το αντίδοτο της ντροπής είναι ο σεβασμός, προς τον εαυτό και τους άλλους. Είναι η τρυφερότητα, η αποκατάσταση της αξιοπρέπειας, η αγάπη. Η ικανότητα να είναι κανείς ανάλαφρος και να νιώθει επαρκής. Η αγάπη. Δεν μπορείς να αγαπάς τους άλλους όταν δεν έχεις αγάπη προς τον εαυτό σου.
Υπάρχει θεραπεία για τη ντροπή;
Ασφαλώς. Η χρόνια ντροπή είναι μια καλά εγκατεστημένη αρνητική εντύπωση και μια αμυντική ή και εχθρική στάση απέναντι στον εαυτό και τον κόσμο. Οι εντυπώσεις και οι στάσεις αλλάζουν. Δεν είναι πεπρωμένο.
Θα θέλατε να μοιραστείτε μαζί μας κάτι δικό σας για το οποίο ντρέπεστε;
Το ιδιοτελές κίνητρο ήταν αυτό που με παρώθησε να γράψω αυτό το βιβλίο. Δεν θα αποκάλυπτα όμως τόσο εύκολα στον καθένα το πoιο ήταν αυτό. Υπάρχουν ορισμένα πράγματα που είναι όχι απαραίτητα ντροπιαστικά, αλλά πολύ ιερά για να τα μοιραστούμε. Αυτά προστατεύουμε μέσω της ιδιωτικότητας.
About Author
