Η Νέλλη Δημόγλου, η θρυλική χορογράφος που συγκέντρωσε, διέσωσε και αναβάθμισε σε εντυπωσιακό θέαμα τους παραδοσιακούς ελληνικούς χορούς, στα ενενήντα εννέα της χρόνια σήμερα, παραμένει αειθαλής, πνευματικά ζωηρή και εύστροφη. Στη συνέντευξη που είχα την χαρά και την τιμή να μου παραχωρήσει, μιλήσαμε για τη ζωή και την τέχνη της, για την ιστορία της και τα όνειρά της.
Συνέντευξη στην Ευρυδίκη Κοβάνη
Photo credits φωτογραφίας πορτραίτου: Καλλιόπη Βουτζαλή
Κυρία Δημόγλου έχετε ζήσει μία δημιουργική ζωή, αφοσιωμένη στο χορό. Πώς νιώθετε σήμερα κοιτάζοντας πίσω το παρελθόν σας;
Νιώθω αυτό που είπατε, ότι έζησα μία καλή ζωή. Όλα κύλησαν ομαλά σα νεράκι. Το μόνο που έκανα ήταν να φροντίζω με επιμέλεια τη δουλειά μου. Ήμουν δοσμένη στο χορό, κάτι που για εμένα ήταν το πιο φυσικό πράγμα στον κόσμο.
Πιστεύετε στο ταλέντο; Εσείς ας πούμε, γεννηθήκατε έχοντας έμφυτη μέσα σας την αίσθηση του χορού;
Οπωσδήποτε ναι. Κάθε άνθρωπος γεννιέται με μία ευκολία, ένα ταλέντο σε κάτι που το έχει από τη φύση του. Ευτυχής αυτός που το ανακαλύπτει νωρίς και στη συνέχεια το καλλιεργεί. Εγώ σίγουρα γεννήθηκα με τον χορό στο αίμα μου!
Πότε ήταν η πρώτη φορά που θυμάστε τον εαυτό σας να χορεύει;
Στα βαφτίσια μου! Ήμουν ήδη σχεδόν τεσσάρων ετών όταν με βάφτισαν. Θυμάμαι λοιπόν ότι εκείνη την ημέρα χόρεψα τον συρτό, το τραγούδι «Λεμονάκι μυρωδάτο». Πού το ήξερα, πού το είδα, πώς το έμαθα τόσο μικρή, μυστήριο!
Μάλιστα απήγγειλα κι ένα ποίημα στον νονό μου που μου το είχε μάθει η μαμά μου. Το θυμάμαι ακόμα: «Νονέ μου σε ευχαριστώ με όλη την καρδιά μου, που μ’ έκανες χριστιανή κι έβγαλες το όνομά μου. Τώρα θέλω να παντρευτείς, να δω και τη νονά μου»! (γέλια)
Πότε και πώς αρχίσατε να ασχολείστε εντατικά με τον χορό;
Όπως σας είπα, ο χορός υπήρχε πάντα μέσα μου, ήταν δεύτερη φύση μου. Χόρευα πολύ από τότε που ήμουν νεαρή κοπέλα, φοιτήτρια -σπούδαζα μαθηματικά με προοπτική την αστρονομία, αυτή ήταν η αρχική μου κατεύθυνση. Εγώ κι ο αδελφός μου είμασταν περιζήτητοι στις γιορτινές συγκεντρώσεις των φίλων μας στα σπίτια εκείνης της εποχής, γιατί με τις χορετικές μας ικανότητες εξασφαλίζαμε την επιτυχία της βραδιάς.
Τελειώνοντας το “Ελληνικόν Ωδείον” -όπου πήρα το πρώτο πτυχίο γυναίκας χορογράφου- κάποια στιγμή άρχισα να οργανώνω ομάδες χορού στους τότε προοδευτικούς δήμους: στην Καισαριανή, τον Πειραιά, τη Νέα Φιλαδέλφεια. Κάναμε πολλά. Με την ομάδα της Λευκάδας πήγαμε και χορευτική εκδρομή στην Ιταλία. Μετά το ένα έφερε το άλλο.
Πότε αποφασίσατε ότι τελικά ο χορός θα ήταν ο δρόμος σας;
Δεν υπήρχε άλλη επιλογή για μένα, ήταν μονόδρομος. Με κατεύθυνε η ψυχή μου προς τον χορό.
Η συνειδητή απόφαση ήρθε πολύ αργότερα, όταν ο ΕΟΤ μου πρότεινε να έρθω στη Ρόδο για να παρουσιάσω τους παραδοσιακούς χορούς, επί δημαρχίας Βρούχου.
Πώς αφοσιωθήκατε στους παραδοσιακούς χορούς; Τι σας ενέπνευσε σε αυτούς;
Στο σχολείο μαθαίναμε ένα-δύο χορούς, τον καλαματιανό κι αυτό ήταν όλο. Στην πραγματικότητα έχουμε τεράστια ποσότητα και ποικιλία παραδοσιακών χορών στην Ελλάδα. Κάθε περιοχή έχει τους δικούς της τοπικούς χορούς που είναι ένα αριστούργημα. Με ενέπνεε αυτός ο πολιτιστικός μας πλούτος, η ομορφιά του, οι παραδοσιακές φορεσιές των χορευτών. Με αυτά ήθελα να ασχοληθώ.
Πώς καταφέρατε να τους αναδείξετε σε ένα εντυπωσιακό θέαμα, σε ένα show;
Το διαφορετικό που έκανα ήταν ότι ανέβασα τον παραδοσιακό χορό στην πίστα. Του έδωσα χάρη και καρδιά. Δεν ήταν κάτι απλό, ήταν ένα σύνολο πραγμάτων. Χορογραφούσα, φρόντιζα τα κοστούμια, το στήσιμο, την κάθε λεπτομέρεια. Αν δείτε φωτογραφίες, το συγκρότημά μας είναι σαν πίνακας ζωγραφικής, μία εικόνα τέλειας αρμονίας.
Πώς κερδίζατε το κοινό σας, πώς προκαλούσατε ενθουσιασμό στον κόσμο;
Προσφέραμε ποιοτικό θέαμα, επίσης είναι και η επικοινωνία. Θυμάμαι κάποτε μας προσκάλεσαν να χορέψουμε σε ένα Φεστιβάλ στο Παναθηναϊκό Στάδιο. Συμμετείχαν 30 συγκροτήματα από όλη την Ελλάδα. Εμείς εμφανιζόμασταν έκτοι στη σειρά.
Παρατήρησα ότι στη σκηνή από πίσω, στέκονταν οι φαντάροι, ενώ μπροστά μας και γύρω γύρω ήταν το κοινό. Πριν βγούμε να χορέψουμε λοιπόν, είπα στους χορευτές μου: μόλις αρχίσει η μουσική, θα βγάλετε όπως είναι το πρόγραμμά μας το μαντήλι και, εκτός από το κοινό, θα γυρίσετε προς τα πίσω να χαιρετίσετε τα φανταράκια. Το έκαναν κι έγινε πανζουρλισμός. Αυτές οι μικρές λεπτομέρειες είναι που κάνουν τη διαφορά.
Ποιες ήταν οι καλλιτεχνικές επιρροές σας;
Επηρεάστηκα πολύ από τα ρώσικα μπαλέτα Μοϊσέγιεφ και Μπεριόσκα. Έρχονταν κι έδιναν παραστάσεις στην Ελλάδα και δεν έχανα καμία. Τα παρακολουθούσα εκστατική, με μάγευαν.
Τι κάνει έναν χορευτή/χορεύτρια να ξεχωρίζει από τους άλλους;
Φυσικά η κλίση, το ταλέντο που είπαμε, η εσωτερική αίσθηση του ρυθμού, η σκληρή και συνεχής εξάσκηση, η δουλειά, η αυτοπειθαρχία, μα πάνω απ’ όλα η αγάπη για τον χορό.
Φαντάζομαι ότι δεν θα ήταν πάντα όλα εύκολα. Σας δυσκόλεψε κάτι;
Στον ίδιο τον χορό όχι, δεν με δυσκόλεψε τίποτα. Βέβαια υπήρχαν πολλές πρακτικές δυσκολίες. Σκεφτείτε ότι κάναμε περιοδείες σε όλη την Ελλάδα, από τη Θήβα έως την Αλεξανδρούπολη. Μετά στο εξωτερικό, παντού. Για δεκαετίες είμαστε σε μία διαρκή κίνηση.
Ευτυχώς είχα έναν υπέροχο σύζυγο, ο οποίος με βοηθούσε πάρα πολύ με όλα τα πρακτικά θέματα, καθώς και με το σπίτι, τα παιδιά, τα πάντα. Ήταν ο στυλοβάτης μου. Χωρίς αυτόν και τη στήριξή του δεν θα τα είχα καταφέρει.
Πώς ήταν το κλίμα, οι σχέσεις μέσα στην ομάδα;
Δεν είμασταν οι τυπικοί επαγγελματίες. Λειτουργούσαμε σαν μία μεγάλη οικογένεια. Δίναμε όλοι την ψυχή μας για τον χορό. Η ζωή και η τέχνη μας ήταν το ίδιο πράγμα, ενωμένα.
Επίσης υπήρχε μία ιδεολογική ταυτότητα στην ομάδα, σχεδόν όλοι είμασταν αριστεροί, κομμουνιστές σε χρόνια πολύ δύσκολα για εμάς. Μάλιστα επί χούντας χάσαμε τέσσερα σημαντικά μέλη μας, διότι αναγκάστηκαν να φύγουν στο εξωτερικό, δύο πήγαν στον Καναδά και δύο στο Βέλγιο.
Μεταξύ μας είμασταν όλοι ίσοι στην ομάδα. Δεν υπήρχαν βεντετισμοί, εγωισμοί, δεν επιβίωναν τέτοιοι χαρακτήρες ανάμεσά μας. Επικρατούσε αλληλοσεβασμός, αφοσίωση στο έργο μας και αλληλεγγύη.
Ανατρέχοντας στα άλμπουμ, είδα μία φωτογραφία με έναν χορευτή σας σε μία εντυπωσιακή φιγούρα, όπου κυριολεκτικά φαίνεται να ίπταται!
Αυτός ο χορευτής ήταν ο Τάκης Διαμαντής. Σπουδαίος άνθρωπος. Ο Τάκης ήρθε πολύ νέος στην ομάδα, σχεδόν από το ξεκίνημα το 1956. Ήταν από τα πρώτα μέλη μας και ξεχώριζε για το ήθος, την έμφυτη ευγένεια, την καλλιέργεια και τον χαρακτήρα του. Έμεινε μαζί μας έως το 1968 που έφυγε για να ακολουθήσει το όνειρό του να γίνει δημοσιογράφος, όπως κι έγινε με πολύ μεγάλη επιτυχία. Εργάστηκε στο «Έθνος», στην «Απογευματινή», στην «Επικαιρότητα», στην εφημερίδα «Ελευθεροτυπία» ως ανταποκριτής στα Βαλκάνια κατά τη διάρκεια του πολέμου της Γιουγκοσλαβίας το 1991, συνεργάστηκε με τη Deutsche Welle. Εργάστηκε στο εξωτερικό δελτίο της Δημόσιας Τηλεόρασης, ενώ διετέλεσε και αρχισυντάκτης του περιοδικού «ΑΝΤΙ».
Κατά καιρούς, μέσα σε όλα αυτά, συμμετείχε σε επιλεγμένες παραστάσεις μας. Πέρα από εκπληκτικός χορευτής, ήταν διαμάντι και σαν χαρακτήρας. Παρέμεινε αγαπημένος φίλος, ο άνθρωπος που ήταν πάντα εκεί για εμάς όλα αυτά τα χρόνια, μέχρι το 2022 που δυστυχώς έφυγε από τη ζωή. Ήταν για όλους μας μία μεγάλη απώλεια.
Ας μιλήσουμε λίγο και για τις φορεσιές. Πώς βρίσκατε αυτές τις υπέροχες παραδοσιακές στολές;
Ήταν κι αυτό μία ολόκληρη και πολύ κοπιαστική επιχείρηση, μία αποστολή. Σε πόσα χωριά δεν πήγαμε αναζητώντας παραδοσιακές φορεσιές… Παλιά οι γυναίκες είχαν οπωσδήποτε μία τέτοια στολή, που τη φορούσαν δύο φορές στη ζωή τους: την ημέρα του γάμου τους και την ημέρα της κηδείας τους.
Με τον καιρό αυτά τα έθιμα ξεθώριασαν και οι στολές έχασαν την αίγλη τους. Πολλές κατέληξαν στα παλιατζίδικα. Έψαχνα και τις εύρισκα εκεί.
Από κάποια στιγμή και μετά, φτιάχναμε δικές μας. Είχαμε έναν σπουδαίο παραδοσιακό χρυσοκεντητή, τον Αδαμάντιο Πλαχούρα, ο οποίος έφτιαχνε για τα μπαλέτα μας πιστά αντίγραφα των παραδοσιακών στολών, όπως τα περίτεχνα γιλέκα που φορούσαν στην Κέρκυρα, το Μέτσοβο, την Κρήτη, την Αλεξάνδρεια Ημαθίας, όλα κεντημένα με χρυσή κλωστή ανεξίτηλη!
Θυμάστε κάτι από τα ταξίδια σας που θα θέλατε να μοιραστείτε μαζί μας;
Ταξιδέψαμε και χορέψαμε σε πάρα πολλά μέρη σε όλο τον κόσμο. Από την Ιαπωνία όπου συμμετείχαμε στον Δρόμο του Μεταξιού εμπνευσμένο από τον Μεγάλο Αλέξανδρο, έως την Σουηδία, Φινλανδία, Νορβηγία, Δανία, Βέλγιο, Ολλανδία, Γερμανία, Ελβετία, Αγγλία, Ιταλία, Γιουγκοσλαβία, Μαγιόρκα, Νέα Υόρκη, Σουδάν, Μπαχρέϊν, Ντουμπάϊ, Τουρκία, Ισραήλ, Αμπουντάμπιν. Στη Νέα Υόρκη μας κάλεσαν όταν ήταν Πρόεδρος ο Νίξον και Αντιπρόεδρος ο έλληνας Άγκνιου.
Αυτό που θυμάμαι είναι η αίσθηση ευθύνης που είχαμε. Δεν νιώθαμε ότι είμαστε απλά ένα χορευτικό συγκρότημα, αλλά ότι εκπροσωπούσαμε την Ελλάδα. Προσέχαμε πολύ το κάθετι. Ήθελα να αφήνουμε την καλύτερη εντύπωση. Και παντού μας αγαπούσαν και μας θαύμαζαν.
Στην Ιαπωνία η ουρά για να κόψουν εισιτήριο για την παράστασή μας έφτανε στα τρία τετράγωνα. Στην Αγγλία μετά από μία παράσταση μας είχαν προσκαλέσει σε μία επίσημη προς τιμήν μας εκδήλωση. Πήγαμε καλοντυμένοι, με φράκο οι άντρες και με τουαλέτα οι γυναίκες. Ήταν υπέροχα. Φυσικά στο τέλος της βραδιάς οι φλεγματικοί Άγγλοι ευγενείς τραγουδούσαν και χόρευαν μαζί μας! Το ελληνικό πνεύμα γαρ.
Η τελειομανία που μου περιγράφετε αφορούσε μόνο τη δουλειά σας;
Είναι ο χαρακτήρας μου τέτοιος. Να φανταστείτε, κάποτε βγήκα από το σπίτι γιατί είχα κάπου να πάω. Στα μισά του δρόμου μού μπήκε η ιδέα ότι όταν έστρωσα το κρεβάτι πριν φύγω, η μία πλευρά του σεντονιού ήταν λίγο πιο χαμηλά από την άλλη. Ε, έκανα μεταβολή και γύρισα επί τόπου για να διορθώσω την ασυμμετρία! (γέλια)
Πώς περνάτε τώρα;
Ήρεμα, ήσυχα και γαλήνια. Διαβάζω. Μου αρέσει το διάβασμα. Αυτή την εποχή μελετώ την βιογραφία του Μεγάλου Αλεξάνδρου τον οποίον θαυμάζω πολύ. Έχω πάθος μαζί του, ταυτίζομαι. Τι προσωπικότητα!
Κάνετε όνειρα για το μέλλον;
Το μόνο που θέλω είναι να είναι καλά τα παιδιά μου, τα εγγόνια μου, η οικογένειά μου. Είμαι πλέον ενενήντα εννέα χρονών. Το όνειρό μου είναι του χρόνου να αξιωθώ να γιορτάσω κοντά τους και τα εκατό μου χρονιά!
Τι σημαίνει για εσάς ο χορός;
Είναι η ζωή μου όλη!
Αν ζητούσε τη συμβουλή σας ένας νέος καλλιτέχνης που βρίσκεται στο ξεκίνημά του, τι θα του λέγατε;
Να αφοσιωθεί στην τέχνη του και σε τίποτε άλλο. Όχι στους περισπασμούς, στην προβολή, στις δημόσιες σχέσεις. Μόνο στον χορό. Κι όλα θα πάνε καλά!
About Author
